نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری، دانشکده اصول الدین، تهران، ایران، دانشجو
2 دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
چکیده
مقایسه دیدگاه علامه طباطبایی و جارالله زمخشری در رابطه با «چندبعدی بودن زبان قرآن» و روش های تفسیری آن‌ها در راستای کشف معانی باطنی آیات پرداخته است. علامه طباطبایی ضمن اعتقاد به سبک خاص و منحصر به فرد قرآن کریم که سبب می‌شود معنای آن محدود به ظاهر نبوده، بلکه دارای معانی باطنی عمیق و لایه‌های درونی باشد، به‌عنوان مفسر تلاش نموده تا با روش‌هایی به معانی باطنی کلام خداوند دست یابد. زمخشری نیز هرچند به صورت مستقیم به چندبعدی بودن زبان قرآن اشاره نداشته، اما مراجعه به آثار او نشان می‌دهد که او نیز با روشهای متعددی در پی گذر از معانی ظاهری آیات و دستیابی به معانی باطنی بوده است. گستردگی روش‌ها و علوم به کار رفته در هر دو تفسیر المیزان و الکشاف، بررسی تمامی آن‌ها را دشوار می‌نماید، تعدادی از این روش‌ها که در پژوهش حاضر بررسی شدند عبارتند از: شرح و تبیین لغات، استفاده از علوم ادبی و بلاغی مانند استعاره، کنایه و تشبیه، استناد به روایات و قرائات متفاوت. با وجود تفاوت‌های جزئی در روشهای تفسیری المیزان و الکشاف، هر دو مفسر با استفاده نسبی از علوم متفاوت، برای رسیدن به ابعاد وسیع و متفاوت آیات کلام الله تلاش نموده‌اند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Comparison of the views and interpretation methods of Allameh Tabataba'i and Zamakhshari in relation to the "multidimensional language of the Holy Quran"
نویسندگان [English]
- Zeynab Masoudi Hematabadi 1
- Mohammad Hadi AminNaji 2
1 PhD student of the Department of Quran and Hadith Sciences, Usul Al Deen College, Tehran, Iran
2 Associate Professor of Quran and Hadith Sciences Department, Payam Noor university of Tehran, Iran
چکیده [English]
The comparison of Allameh Tabatabai's and Jarallah Zamakhshari's views regarding the "multidimensionality of the language of the Qur'an" and their interpretation methods in order to discover the inner meanings of the verses has been discussed. Allameh Tabatabai, while believing in the special and unique style of the Holy Qur'an, which causes its meaning to be not limited to the appearance, but to have deep inner meanings and inner layers, as a commentator, he tried to touch the inner meanings of God's word with methods Find. Although Zamakhshari did not directly refer to the multidimensionality of the language of the Qur'an, referring to his works shows that he also tried to go beyond the external meanings of the verses and reach the inner meanings in several ways. The wide range of methods and sciences used in both interpretations of al-Mizan and Al-Kashaf makes it difficult to review all of them, some of these methods that were reviewed in the present study are: description and explanation of words, use of literary and rhetorical sciences such as Metaphor, allusion and simile, reference to different narrations and readings. Despite minor differences in the interpretation methods of al-Mizan and al-Kashaf, both commentators have tried to reach the vast and different dimensions of the verses of God's Word by using different sciences.
کلیدواژه‌ها [English]
- Qur'an
- The language of the Qur'an
- Multidimensionality of the language of the Qur'an
- Allameh Tabatabai
- Zamakhshari
- قرآن کریم
- شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق: صبحی صالح، قم، هجرت، 1414ق.
- ابن ابی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم، دارسیدالشهداء للنشر، 1405ق.
- اوسی، علی، روش علامه طباطبائی در تفسیر المیزان، مترجم: سیدحسین میرجلیلی، انتشارات امیرکبیر، 1381ش.
- ایازی،محمد علی، شناختنامه تفاسیر، رشت، انتشارات کتاب مبین، 1378ش.
- باطنی، محمدرضا، زبان و تفکر، تهران، نشر فرهنگ معاصر ایران، 1369 ش.
- بحرانی، سیدهاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه بعثه، 1374ش.
- برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، قم، دارالکتب الإسلامیه، 1371ق.
- تفتازانی، سعدالدین، شرح المختصر علی تلخیص المفتاح، تعلیق عبدالمتعال الصعیدی، قم، بیتا.
- جرجانی، عبدالقاهر، دلائلالاعجاز، بیروت، دارالمعرفه، 1978م.
- دارقطنی، علی بن عمر، سنن الدارقطنی، بیروت، عالم الکتب، 1413ق.
- دفتر تبلیغات اسلامی، فرهنگنامه علوم قرآنی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1394ش.
- دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، چاپ1، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1373ش.
- رجبی، محمود، روش تفسیر قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1383ش.
- زرکشی، بدرالدین، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق مرعشلی و همکاران، بیروت، دارالمعرفه، 1410ق.
- زمخشری، ابی القاسم جارالله محمود بن عمر ، ربیع الابرار و نصوص الاخبار، بیروت، موسسه الاعلمی، 1412ق.
- -----، الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، حاشیه السید الشریف علی بن محمد بن علی السید زین الدین ابی الحسن الحسینی الجرجانی، کتاب «الإنصاف فیما تضمنه الکشاف من الاعتزال» للإمام ناصر الدین احمد بن محمد ابن المنیر الإسکندری المالکی، و «تنزیل الآیات علی الشواهد من الأبیات» للعالم امدقق محب الدین أفندی، دارالفکر، 1403ه.
- سعیدی روشن، محمد باقر، زبان قرآن و مسائل آن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389ش.
- سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، المکتبه الثقافیه، 1973م.
- سیوطی، جلال الدین، تفسیرالدرالمنثور، قم، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی، 1404ق.
- شاکر، محمد کاظم، مبانی و روشهای تفسیری، قم، مرکز جهانی، 1382ش.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1409ق.
- صاوی الجوینی، مصطفی، منهجالزمخشری فی التفسیر القرآن و بیان اعجازه، قاهره، دارالمعارف، بیتا.
- طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، لبنان، بیروت، نشر: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
- -----، شیعه در اسلام، بی جا، الغدیر، 1346ش.
- -----، قرآن در اسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1353ش.
- -----،ترجمه تفسیر المیزان، مترجم: محمد باقر موسوی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1374 ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمعالبیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، 1372ش.
- علامی، ابوالفضل؛ فرقانی، قدرت الله؛ حسینی، علی، آشنایی با تفاسیر و مفسران، اداره آموزشهای عقیدتی سیاسی نمایندگی ولی فقیه در سپاه، 1379ش.
- عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر(تفسیر العیاشی)، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه، 1380ق.
- فاضلی، محمد، دراسه و نقد فی مسائل بلاغیه هامه، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1376ش.
- فیض کاشانی، محمد محسن، تفسیرالصافی، تهران، مکتبه الصدر، 1415ق.
- مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
- مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1372ش.
- معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، قم، نشر ذوی القربی، 1388ش.
- مؤدب، رضا، مبانی تفسیر قرآن، قم، نشر دانشگاه قم، 1386 ش.
- نکونام، جعفر، درآمدی بر معناشناسی قرآن، قم، دانشکده اصول الدین، 1390 ش.
- اسعدی، محمد، «درآمدی بر مبانی معناشناسی ساختارهای چندوجهی قرآن از منظر علامه طباطبایی»، نشریه مشکوه، شماره121، 1392، ص8-28.
- -----، «ساختارهای چندوجهی قرآن از منظر علامه طباطبایی»، پژوهشنامه قرآن و حدیث، شماره2، ص29-43.
- انصاریان، نسرین، «مجاز در قرآن و شرایط آن با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی»، فصلنامه مطالعات علوم قرآن، شماره6، 1399، ص162-180.
- تابان، جعفر، «بررسی روش تفسیری المیزان»، نشریه انسانپژوهی دینی، شماره 11 و 12، 1386، ص57-78.
- حجت، هادی؛ فخاران، آمنه، «تفسیر «الکشاف» و روششناسی زمخشری در تحلیل واژگان»، نیمسالنامه حدیث و اندیشه، شماره 16، 1392، ص159-186.
- خانجانی، علی اوسط، «بررسی مواضع متمایز نحوی علامه طباطبایی در تفسیر المیزان»، نشریه پژوهشنامه نقد ادب عربی، شماره16، 1397، ص37-62.
- ربانی، محمد حسن، «با زمخشری در کشاف»، نشریه علوم و معارف قرآنی، شماره 6 و 7، 1377، ص266-237.
- زارع، آفرین؛ قاسمی، احمد، «مقایسه دو تفسیر ادبی الکشاف و التفسیر البیانی للقرآن»، فصلنامه مطالعات تفسیری، شماره7، 1390، ص109-126.
- سلمانینژاد، اکرم، «تفسیر المیزان در آیینه بلاغت با نگاهی به سورههای «نساء» و«مائده»»، معرفت، شماره204، 1393، 107-120.
- شفیعی، منصوره؛ میرحسینی، محمد، «اختلاف قرائات و نقش آن در تفسیر از دیدگاه علامه طباطبایی»، نشریه پژوهشهای نوین در آموزههای قرآن و سنت، شماره6، 1399، ص29-48.
- قاضی زاده، کاظم؛ ایازی، سیدمحمدعلی؛ ملکالشعرایی، لیلا، «مقایسه و نقد مفهوم مجاز از دیدگاه طباطبایی و شنقیطی»، دوفصلنامه تفسیر تطبیقی دانشگاه قم، شماره4، 1395، ص89-110)
- کریمی فرد، غلامرضا، «تشبیه تمثیل در قرآن از نگاه زمخشری»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره 23، 1387، ص258-269.
- کلباسی اصفهانی، فهیمه؛ میرسعید، مصطفی، «روششناسی علامه طباطبایی در بهرهگیری از سیاق در المیزان»، دوفصلنامه مطالعات روششناسی دینی، شماره2، 1394، ص66-87.
- ناصری کریموند، اماناله؛ شمخی، مینا؛ اسدی، سیدعلی، «چگونگی بهرهگیری علامه طباطبایی از سیاق در کشف معانی مفردات قرآن در تفسیر المیزان»، معرفت، شماره 278، 1399، ص67-73.
- ناصری کریموند، اماناله؛ مروتی، سهراب، «قاعده سیاق و نقش آن در روشهای کشف معانی و مفاهیم قرآن در تفسیر المیزان»، معرفت، شماره 173، 1391، ص61-75.
- نقره، عباسعلی، «روش تفسیری کشاف»، نشریه مصباح، شماره 48، 1382، ص93-112.
- نقیب، سید محمد؛ سیدی، اکرم سادات، «سبک زبانی قرآن در گزارههای اخلاقی»، دوفصلنامه مطالعات سبکشناسی قرآن کریم، شماره6، 1399، ص142-162.
- هاشمی، سیدحسین، «اسباب نزول در تفسیر کشاف»، پژوهشهای قرآنی، شماره 2، 1374، ص 183-204.
)